การตัดสินใจเป็นกระบวนการที่มนุษย์ใช้เลือกทางเลือกที่ดีที่สุดจากทางเลือกที่มีอยู่หลายทางเลือก การตัดสินใจที่ดีนั้นจะต้องคำนึงถึงปัจจัยต่างๆ ที่เกี่ยวข้อง เช่น เป้าหมายของผู้ตัดสินใจ ข้อมูลที่มีอยู่ ความเสี่ยงที่อาจเกิดขึ้น เป็นต้น บทความนี้แนะนำ ทฤษฎีการตัดสินใจขั้นพื้นฐาน ซึ่งทฤษฎีการตัดสินใจเป็นการศึกษาเกี่ยวกับกระบวนการตัดสินใจอย่างมีเหตุผล โดยอาศัยหลักคณิตศาสตร์และสถิติมาช่วยในการวิเคราะห์และตัดสินใจ โดยทั่วไปแล้ว ซึ่งทฤษฎีการตัดสินใจสามารถแบ่งออกเป็น 2 ประเภทหลักๆ คือ

1. ทฤษฎีการตัดสินใจภายใต้สถานการณ์ที่แน่นอน (Decision Making under Certainty)

ทฤษฎีการตัดสินใจภายใต้สถานการณ์ที่แน่นอน หมายถึง การตัดสินใจที่ทราบผลลัพธ์ที่จะเกิดขึ้นอย่างแน่นอน ตัวอย่างเช่น การตัดสินใจเลือกซื้อของจากร้านที่มีราคาป้ายกำกับไว้อย่างชัดเจน การตัดสินใจประเภทนี้สามารถตัดสินได้ง่ายโดยการพิจารณาผลตอบแทนของแต่ละทางเลือก โดยเลือกทางเลือกที่ให้ผลตอบแทนสูงสุด

ตัวอย่างการตัดสินใจภายใต้สถานการณ์ที่แน่นอน

• การตัดสินใจเลือกซื้อของจากร้านที่มีราคาป้ายกำกับไว้อย่างชัดเจน เช่น สมมติว่าคุณต้องการซื้อเสื้อยืดจากร้านขายเสื้อผ้าแห่งหนึ่ง ทางร้านมีเสื้อยืดให้เลือก 2 แบบ ราคา 100 บาท และ 200 บาท โดยคุณทราบคุณภาพของเสื้อยืดทั้งสองแบบเป็นอย่างดีแล้วว่าเท่ากัน คุณควรเลือกซื้อเสื้อยืดราคา 100 บาท เพราะให้ผลตอบแทนสูงกว่า
• การตัดสินใจเลือกทางเดินที่สั้นที่สุดจากจุดหนึ่งไปอีกจุดหนึ่ง เช่น สมมติว่าคุณกำลังเดินอยู่ในสวนสาธารณะแห่งหนึ่ง คุณมีทางเดินให้เลือก 2 ทาง ทางหนึ่งสั้นกว่าอีกทาง 100 เมตร คุณควรเลือกทางเดินที่สั้นกว่าเพราะให้ผลตอบแทนสูงกว่า
• การตัดสินใจเลือกวิชาที่จะเรียนต่อ เช่น สมมติว่าคุณกำลังตัดสินใจเลือกวิชาที่จะเรียนต่อในมหาวิทยาลัย คุณมีวิชาให้เลือก 3 วิชา วิชาแรกเป็นวิชาที่คุณชอบและถนัด แต่มีเนื้อหายาก วิชาที่สองเป็นวิชาที่คุณไม่ชอบแต่มีเนื้อหาง่าย วิชาที่สามเป็นวิชาที่คุณชอบแต่ไม่ถนัดแต่มีเนื้อหาปานกลาง คุณควรเลือกวิชาที่สองหรือสาม เพราะให้ผลตอบแทนสูงกว่า

โดยทั่วไปแล้ว การตัดสินใจภายใต้สถานการณ์ที่แน่นอนจะง่ายกว่าการตัดสินใจภายใต้สถานการณ์ที่ไม่แน่นอน เนื่องจากผู้ตัดสินใจสามารถทราบผลลัพธ์ที่จะเกิดขึ้นอย่างแน่นอน ดังนั้น จึงสามารถตัดสินใจได้อย่างมีเหตุผลและมีประสิทธิภาพ

2. ทฤษฎีการตัดสินใจภายใต้สถานการณ์ที่ไม่แน่นอน (Decision Making under Uncertainty)

ทฤษฎีการตัดสินใจภายใต้สถานการณ์ที่ไม่แน่นอน หมายถึง การตัดสินใจที่ไม่ทราบผลลัพธ์ที่จะเกิดขึ้นอย่างแน่นอน ตัวอย่างเช่น การตัดสินใจลงทุนในหุ้นที่มีความเสี่ยง การตัดสินใจประเภทนี้มีความซับซ้อนมากกว่าการตัดสินใจภายใต้สถานการณ์ที่แน่นอน เนื่องจากผู้ตัดสินใจต้องคำนึงถึงปัจจัยต่างๆ ที่เกี่ยวข้อง เช่น ความน่าจะเป็นที่จะเกิดขึ้นของผลลัพธ์แต่ละประการ ความเสี่ยงที่อาจเกิดขึ้น เป็นต้น

เกณฑ์การตัดสินใจภายใต้สถานการณ์ที่ไม่แน่นอน

เกณฑ์การตัดสินใจภายใต้สถานการณ์ที่ไม่แน่นอนมีหลายประเภท ตัวอย่างเกณฑ์การตัดสินใจที่พบได้ทั่วไป ได้แก่

• เกณฑ์การคาดหวังค่าตอบแทนสูงสุด (Expected Value) คือ การเลือกทางเลือกที่ให้ผลตอบแทนสูงสุดโดยคำนึงถึงความน่าจะเป็นที่จะเกิดขึ้นของผลลัพธ์แต่ละประการ ตัวอย่างเช่น การตัดสินใจเลือกซื้อประกันชีวิตที่มีเบี้ยประกันต่ำแต่มีผลประโยชน์สูง
• เกณฑ์ค่าเสียโอกาสต่ำสุด (Minimax Regret) คือ การเลือกทางเลือกที่ทำให้ค่าเสียโอกาสต่ำที่สุด โดยค่าเสียโอกาสคือผลตอบแทนที่เป็นไปได้สูงสุดที่สูญเสียไปจากการเลือกทางเลือกใดทางเลือกหนึ่ง ตัวอย่างเช่น การตัดสินใจเลือกซื้อบ้านที่มีราคาแพงแต่อยู่ในทำเลที่ดี
• เกณฑ์ค่าเสียโอกาสเฉลี่ยต่ำสุด (Minimax Average Regret) คือ การเลือกทางเลือกที่ทำให้ค่าเสียโอกาสเฉลี่ยต่ำที่สุด โดยค่าเสียโอกาสเฉลี่ยคือผลตอบแทนที่เป็นไปได้สูงสุดที่สูญเสียไปจากการเลือกทางเลือกใดทางเลือกหนึ่งเฉลี่ยกับจำนวนสภาวการณ์ที่เป็นไปได้ทั้งหมด ตัวอย่างเช่น การตัดสินใจเลือกซื้อหุ้นที่มีความเสี่ยงต่ำแต่ให้ผลตอบแทนต่ำ

ตัวอย่างการตัดสินใจภายใต้สถานการณ์ที่ไม่แน่นอน เช่น

• การตัดสินใจลงทุนในหุ้นที่มีความเสี่ยง เช่น สมมติว่าคุณกำลังตัดสินใจลงทุนในหุ้น 2 บริษัท บริษัทแรกมีแนวโน้มที่จะให้ผลตอบแทนสูง แต่มีความเสี่ยงสูงเช่นกัน บริษัทที่สองมีแนวโน้มที่จะให้ผลตอบแทนต่ำ แต่มีความเสี่ยงต่ำเช่นกัน คุณควรเลือกลงทุนในบริษัทที่สอง เพราะทำให้ค่าเสียโอกาสต่ำที่สุด
• การตัดสินใจทำประกันชีวิต เช่น สมมติว่าคุณกำลังตัดสินใจทำประกันชีวิต บริษัทประกันชีวิตแห่งหนึ่งเสนอเบี้ยประกันต่ำแต่ผลประโยชน์ต่ำ บริษัทประกันชีวิตอีกแห่งหนึ่งเสนอเบี้ยประกันสูงแต่ผลประโยชน์สูง คุณควรเลือกทำประกันกับบริษัทประกันชีวิตแห่งแรก เพราะทำให้ค่าเสียโอกาสต่ำที่สุด
• การตัดสินใจเลือกคู่ครอง เช่น สมมติว่าคุณกำลังตัดสินใจเลือกคู่ครอง คุณมีตัวเลือกให้เลือก 3 คน คนแรกเป็นคนที่คุณชอบมากแต่มีนิสัยที่เอาแต่ใจ คนที่สองเป็นคนที่คุณชอบปานกลางแต่นิสัยที่เข้ากับคุณได้ดีกว่า คนที่สามเป็นคนที่คุณชอบน้อยแต่มีนิสัยที่ดีมาก คุณควรเลือกคนที่สอง เพราะทำให้ค่าเสียโอกาสต่ำที่สุด

โดยทั่วไปแล้ว การตัดสินใจภายใต้สถานการณ์ที่ไม่แน่นอนจะยากกว่าการตัดสินใจภายใต้สถานการณ์ที่แน่นอน เนื่องจากผู้ตัดสินใจไม่สามารถทราบผลลัพธ์ที่จะเกิดขึ้นอย่างแน่นอน ดังนั้น จึงจำเป็นต้องอาศัยข้อมูลและการวิเคราะห์อย่างรอบคอบ

เกณฑ์การตัดสินใจ

เกณฑ์การตัดสินใจเป็นเครื่องมือที่ใช้ในการเลือกทางเลือกที่ดีที่สุดจากทางเลือกที่มีอยู่หลายทางเลือก โดยเกณฑ์การตัดสินใจแต่ละประเภทจะมีหลักการที่แตกต่างกันไป ตัวอย่างเกณฑ์การตัดสินใจที่พบได้ทั่วไป ได้แก่

• เกณฑ์การคาดหวังค่าตอบแทนสูงสุด (Expected Value) คือ การเลือกทางเลือกที่ให้ผลตอบแทนสูงสุดโดยคำนึงถึงความน่าจะเป็นที่จะเกิดขึ้นของผลลัพธ์แต่ละประการ ตัวอย่างเช่น การตัดสินใจเลือกซื้อประกันชีวิตที่มีเบี้ยประกันต่ำแต่มีผลประโยชน์สูง
• เกณฑ์ค่าเสียโอกาสต่ำสุด (Minimax Regret) คือ การเลือกทางเลือกที่ทำให้ค่าเสียโอกาสต่ำที่สุด โดยค่าเสียโอกาสคือผลตอบแทนที่เป็นไปได้สูงสุดที่สูญเสียไปจากการเลือกทางเลือกใดทางเลือกหนึ่ง ตัวอย่างเช่น การตัดสินใจเลือกซื้อบ้านที่มีราคาแพงแต่อยู่ในทำเลที่ดี
• เกณฑ์ค่าเสียโอกาสเฉลี่ยต่ำสุด (Minimax Average Regret) คือ การเลือกทางเลือกที่ทำให้ค่าเสียโอกาสเฉลี่ยต่ำที่สุด โดยค่าเสียโอกาสเฉลี่ยคือผลตอบแทนที่เป็นไปได้สูงสุดที่สูญเสียไปจากการเลือกทางเลือกใดทางเลือกหนึ่งเฉลี่ยกับจำนวนสภาวการณ์ที่เป็นไปได้ทั้งหมด ตัวอย่างเช่น การตัดสินใจเลือกซื้อหุ้นที่มีความเสี่ยงต่ำแต่ให้ผลตอบแทนต่ำ

ตัวอย่างการตัดสินใจ

ตัวอย่างการตัดสินใจภายใต้สถานการณ์ที่แน่นอน เช่น

• การตัดสินใจเลือกซื้อของจากร้านที่มีราคาป้ายกำกับไว้อย่างชัดเจน
• การตัดสินใจเลือกทางเดินที่สั้นที่สุดจากจุดหนึ่งไปอีกจุดหนึ่ง
• การตัดสินใจเลือกวิชาที่จะเรียนต่อ

ตัวอย่างการตัดสินใจภายใต้สถานการณ์ที่ไม่แน่นอน เช่น

• การตัดสินใจลงทุนในหุ้นที่มีความเสี่ยง
• การตัดสินใจทำประกันชีวิต
• การตัดสินใจเลือกคู่ครอง

ทฤษฎีการตัดสินใจขั้นพื้นฐาน เป็นเครื่องมือที่มีประโยชน์ในการช่วยให้มนุษย์ตัดสินใจได้อย่างมีเหตุผลและมีประสิทธิภาพ อย่างไรก็ตาม การตัดสินใจที่ดีนั้นควรพิจารณาปัจจัยอื่นๆ ที่เกี่ยวข้องด้วย เช่น ประสบการณ์ ความเชี่ยวชาญ และความชอบส่วนบุคคล เป็นต้น